به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، محسن شریفی، پژوهشگر پژوهشکده بین المللی عروة الوثقی در یادداشتی به آثار اجتماعی احسان و نیکوکاری از منظر قرآن کریم پرداخته است که مشروح آن را در ذیل می خوانیم؛

احسان از کلمه حسن گرفته شده است و برایش دو معنی متصور است: ۱- نعمت بخشیدن به دیگری، ۲- احسان در کار و عمل. یعنی کسی که علم نیکویی را بیاموزد یا عمل نیکی را انجام دهد، از جمله نیکوکاران به حساب خواهد آمد.

کلمه احسان به معنای انجام دادن کار نیک، به طور عمده در آیاتی به کار رفته است و خداوند عاملان آن را به عنوان محسن مورد ستایش قرارداده است؛ چنان که در سوره مبارکه بقره می خوانیم: و اذ قلناادخلوا هذه القریه فکلوا منها حیث شئتم رغداً وادخلوا الباب سجدا و قولوا حطه نغفر لکم خطیکم و سنزید المحسنین؛ و به خاطر بیاورید زمانی را که گفتیم: در این شهر (بیت المقدس) وارد شوید! و از نعمت های فراوان آن، هر چه می خواهید بخورید و از در (معبد بیت المقدس) با خضوع و خشوع وارد گردید و بگویید: خداوندا گناهان ما را بریز! تا خطاهای شما را ببخشیم و به نیکوکاران پاداش بیشتری خواهیم داد.

و در جای دیگر می فرماید: الذین ینفقون فی السراء و الضراء و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین آنان که در توانگری و تنگدستی، انفاق می کنند و خشم خود را فرو می برند و از خطای مردم در می گذرند. و خدا نیکوکاران را دوست دارد. خداوند در این آیات، ضمن بیان مصادیق کارهای نیک، بندگان خود را به انجام آن، ترغیب و تشویق می نماید.

لذا نظر به اهمیت موضوع، به برخی آثار اجتماعی احسان و نیکوکاری از نگاه قرآن می پردازیم.

۱ـ عامل ایجاد صمیمیت و دوستی

از کارکردها و نقش سازنده احسان می‌توان در حوزه عمل اجتماعی به احسان به عنوان عامل ایجاد صمیمیت و دوستی میان انسانها اشاره کرد که خداوند در آیه ۳۴ سوره فصلت بیان می‌کند: «وَ لاَ تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ»؛ و نیکی با بدی یکسان نیست. [بدی را] به آنچه خود بهتر است دفع کن؛ آن گاه کسی که میان تو و میان او دشمنی است، گویی دوستی یک‌دل می‌گردد.

هرکس و یا جامعه‌ای بخواهد به سعادت دنیوی و آرامش و آسایش زندگی این جهانی دست یابد می‌بایست از احسان و نیکوکاری به عنوان یکی از اسباب و عوامل آن توجه کند. (خداوند در آیه ۱۴۸ سوره آل عمران و نیز آیه ۳ سوره نحل و آیه ۱ سوره زمر به این نکته توجه می‌دهد و از مردم می‌خواهد که حتی اگر خواهان سعادت و خوشبختی دنیوی هستند می‌بایست به احسان و نیکوکاری به عنوان عاملی از عوامل خوشبختی فرد و جامعه توجه کنند.)

۲ـ آبرومندی

خداوند از کارکردهای اجتماعی احسان به آبرومندی اشاره می‌کند. هرچند که آیه ۲۶ سوره یونس خداوند تبارک و تعالی این اثر و کارکرد را برای آخرت بیان می‌کند و می‌فرماید: «لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَی وَ زِیَادَةٌ وَ لاَ یَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لاَ ذِلَّةٌ أُولئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ»؛ «برای کسانی که کار نیکو کرده‌اند، نیکویی [بهشت] و زیاده [بر آن] است. چهره‌هایشان را غباری و ذلّتی نمی‌پوشاند. اینان اهل بهشتند [و] در آن جاودانه خواهند بود.»؛ ولی می‌توان دریافت خداوندی که در آخرت به سبب احسان و نیکوکاری شخص به حفظ آبروی او اقدام می‌کند به طریق اولی بر حفظ آبروی شخص نیکوکار در دنیا نیز اقدام می‌کند. براین اساس می‌توان گفت که انسانها برای حفظ آبروی خویش و ظهور و تجلی خداوند به نام ستار و غفار می‌بایست از ابزار احسان بهره گیرند تا در سایه ستاریت خداوند قرارگرفته و آبروی خویش را در جامعه حفظ کنند

۳ـ بهره‌مندی از امدادهای غیبی

از دیگر کارکردهای احسان، می‌توان بهره‌مندی از امدادهای غیبی و خاص خداوندی نام برد که در آیات ۱۱۴ و ۱۲۱ سوره صافات می‌فرماید: «وَ لَقَدْ مَنَنَّا عَلَی مُوسَی وَ هَارُونَ»؛ و در حقیقت، بر موسی و هارون منّت نهادیم.» «إِنَّا کَذِلکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ»؛ ما نیکوکاران را چنین پاداش می‌دهیم.» که در گزارش امدادهای غیبی به حضرت موسی و قوم بنی اسراییل بیان شده است. خداوند در این آیات بیان می‌کند که خداوند به سبب احسان بنی‌اسراییل در دوره اسارت خویش در مصر آنان را موردتوجه خاص قرارداده و با امدادها و نصرت‌های ویژه آنان را بر دشمنان خویش غلبه و چیره داده است.

۴ـ اعطای قدرت و منزلت اجتماعی

اعطای قدرت و منزلت اجتماعی نیز از دیگر کارکردهای احسان به ویژه درحوزه عمل اجتماعی است. این مطلب شاید امری طبیعی باشد؛ زیرا کسی که به دیگری چیزی را می‌بخشد تا نیاز کسی را برآورده سازد و یا با کمک و یاری شخصی او را کمک می‌کند تا به نیازهای خود پاسخ درست و مناسب دهد در چشم و دل مردم جا باز می‌کند و محبوب آنها می‌شود. و این گونه است که با محبوبیت در میان مردم از منزلت و اعتبار اجتماعی نیز بهره‌مند خواهد شد. خداوند در سوره مبارکه یوسف آیه ۵۶ می‌فرماید: «وَ کَذلِکَ مَکَّنَّا لِیُوسُفَ فِی الْأَرْضِ یَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَیْثُ یَشَاءُ نُصِیبُ بِرَحْمَتِنَا مَنْ نَشَاءُ وَ لاَ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ»؛ و بدین گونه یوسف را در سرزمین [مصر] قدرت دادیم، که در آن، هر جا که می خواست سکونت می‌کرد. هر که را بخواهیم به رحمت خود می‌رسانیم و اجر نیکوکاران را تباه نمی‌سازیم.»

۳۱۳/۱۷